Een opvallend misverstand rond rationaliteit
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 23 October, 2017)
Samenvatting
Titus Rivas verzet zich tegen de devaluatie van rationaliteit.
Een opvallend misverstand rond rationaliteit
Onlangs keek ik naar een favoriete talkshow van mij. Een van de gasten beweerde ongeveer het volgende. Het was niet zozeer het racisme van de nazi's als wel hun 'overdreven' rationaliteit die had geleid tot hun gigantische moordpartijen op 'minderwaardige' mensen.
Men hoort sommigen wel vaker afgeven op het 'gevaar' van de ratio. Het rationele verstand zou leiden tot vervreemding en ontzieling van de wereld. Juist de menselijke intelligentie - en dus niet allerlei misvattingen en dwalingen - zou verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van massa-vernietigingswapens, genocide en de bio-industrie. Om een betere wereld te krijgen zou men daarom de ratio en idealen van (rationele) verlichting moeten afzweren. Terug naar de heerschappij van het zuivere gevoel zonder noemenswaardige reflexie.
De absurditeit van deze gedachte is allereerst dat het zou gaan om een... rationele gedachte, d.w.z. een gedachte die men rationeel zou hebben afgeleid uit de beschikbare feiten. Als men overdreven rationaliteit moet afzweren, waarom zou de eigen (rationele) analyse daar dan niet net zo goed onder kunnen vallen?
Ten tweede is het anti-rationalisme dat er in doorklinkt een van de bases geweest van totalitaire bewegingen zoals het nazisme. Hun intelligentie werd voornamelijk instrumenteel ingezet, en zij was zeker niet levensbeschouwelijk of wetenschappelijk gericht. Zonder krankzinnige misvattingen rond erfelijkheid en ras, en het willekeurig - en dus volstrekt irrationeel - afschaffen van fundamentele rechten voor mensen die afwijken van de (arbitraire) normen, zou er bijvoorbeeld geen Holocaust hebben plaatsgevonden. Men duldde nu juist geen rationele tegenargumenten.
Stel overigens dat de geallieerden (met hun verstand) geen wapens hadden ontwikkeld waarmee ze de nazi's de baas konden. Als de oorlogsmisdaden zo doeltreffend gepleegd konden worden vanwege de 'rationaliteit' van de daders, dan geldt evenzeer dat we onze vrijheid (en velen hun leven) danken aan datzelfde type rationaliteit.
De ratio heeft behoefte aan intuïties over ultieme morele waarden, maar de implementatie daarvan is toch echt iets waarbij zijzelf niet gemist kan worden.
Het slaat werkelijk nergens op om de ratio in de ban te doen enkel omdat mensen die verblind waren door irrationele wanen haar ooit misbruikt hebben! Niet het licht van de rede, maar de duisternis is onze tegenstander.
Titus Rivas, 23 oktober 2017
Deze tekst werd eerder gepubliceerd als blog, op 24 juli 2010.