Animal Wise van Virginia Morell
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 29 April, 2016)
Samenvatting
Boekbespreking door Titus Rivas van Animal Wise van Virginia Morell.
Boekbespreking
Virginia Morell. Animal Wise: The Thoughts and Emotions of Our Fellow Creatures. New York: Crown, 2013. ISBN 978-0-0307-46144-5.
De cognitieve ethologie, dierpsychologie of 'animal cognition' is een relatief jong onderzoeksterrein dat volop in ontwikkeling is. Er worden steeds meer ontdekkingen gedaan die onze kennis van de geest van dieren verrijken. De tijd dat psychologisch onderzoek naar het dierlijk innerlijk leven als onwetenschappelijk werd beschouwd, lijkt daarmee zo langzamerhand definitief achter ons te liggen. Er zijn nog wel enkele geleerden die geloven dat dieren niet meer dan een soort complexe stimulus-response machines zijn, zonder gedachten, gevoelens of verlangens. Maar zij raken in de minderheid.
Prosociale eigenschappen
Wetenschapsjournalist Virginia Morell geeft in haar boek Animal Wise een overzicht van belangrijke recente ontwikkelingen binnen de dierpsychologie. Ze staat daarbij vooral stil bij enkele tot de verbeelding sprekende deelgebieden. Lezers van online artikelen over de psychologie van dieren zullen ze herkennen als onderwerpen die de laatste jaren regelmatig in het nieuws zijn gekomen. Zoals het intelligente taalgebruik van de papegaai Alex, het begrip van kunstmatige symbolen en zelfbewustzijn bij dolfijnen, de traumatisering van olifanten door de wandaden van stropers, en de evolutionaire gedragsverandering van honden onder invloed van het samenleven met mensen. Minder leuke aspecten van diergedrag worden niet gemeden door de auteur, met name rond de voortplanting (infanticide en gewelddadige competitie), maar zonder dat dit de toon zet. De auteur heeft oog voor prosociale, positieve eigenschappen van diverse diersoorten. Bovendien benadrukt ze het voorkomen van veel verschillen in de persoonlijkheid van dieren, iets wat zelfs bekend is van insecten.
Evolutie
Morell heeft haar boek schijnbaar grotendeels opgebouwd volgens het oude concept van de zogeheten scala naturae (trap van de natuur), volgens welke de mens de kroon van de schepping is. Dit is duidelijk niet haar bedoeling en ze is ook niet uit op het doorgronden van de mens door onszelf te vergelijken met andere speciës. Ze begint weliswaar met dieren met een relatief simpel zenuwstelsel (mieren en vissen) en besteedt vervolgens aandacht aan complexere soorten (zoals olifanten, chimpansees en dolfijnen). Daar zit echter geen hiërarchische gedachte achter; Morell beschouwt alle dieren als evenzeer 'geëvolueerd'.
Een van de interessantste terugkerende thema's in dit boek is de zogeheten convergente cognitieve evolutie. Dit begrip houdt in dat mentale vermogens zich bij diverse onverwante soorten, los van elkaar, hebben ontwikkeld. Morell vergelijkt dit met de convergente lichamelijke evolutie, bijvoorbeeld in de ontwikkeling van vleugels. Totaal verschillende diersoorten zoals vogels, vleermuizen en insecten hebben allemaal vleugels ontwikkeld. Zo zijn bijvoorbeeld ook intelligentie, zelfbewustzijn, en spel 'convergent' (op een functioneel sterk overeenkomende manier) geëvolueerd in de dierenwereld. De auteur blijkt heel ruimdenkend op dit punt en heeft geen moeite met eventuele complexe denkprocessen bij insecten of inktvissen. Ze neemt meer dan eens een risico door controversiële hypothesen te behandelen die misschien binnen afzienbare tijd achterhaald zullen worden. Zo bespreekt ze de theorie dat mieren de rol van 'leraar' op zich kunnen nemen.
In het laatste hoofdstuk staat Morell stil bij de gevolgen voor onze 'relatie' met dieren. Ze noemt hierbij wel even het welzijn van landbouwhuisdieren, maar focust daarna meteen op het behoud van diersoorten. Ze blijkt een gevreesde nieuwe golf van het grootschalig uitsterven van soorten (de Sixth Extinction) als de grootst mogelijke ramp te beschouwen, veel erger dan het individuele lot van dieren in de vee-industrie. Daarom pleit ze voor een 'duurzamere' verhouding tot medeschepselen.
Overleven op tofu
Veganisme of zelfs maar vegetarisme komt niet in het boek voor. Er is wel sprake van 'overleven op tofu', maar dat geeft slechts aan dat iemand te arm was om echt vlees te kopen. Gewenste verbeteringen in de behandeling van dieren hebben betrekking op hun welzijn, niet op hun bevrijding. Dierenrechten worden alleen vermeld in verband met de juridische rechten van chimpansees die – gelukkig – in meerdere landen ingang vinden.
Qua morele boodschap is Animal Wise reeds in eerdere hoofdstukken teleurstellend. Zo komen we te weten dat de auteur een liefhebster van de hengelsport is en alleen belangstelling heeft voor het inperken van het vissenleed, niet voor een algeheel verbod. Ook ben ik geen kritische opmerkingen tegengekomen over ingrijpende dierproeven. Ik gruw bijvoorbeeld van het opzettelijk kweken van 'depressieve' ratten , maar Morell lijkt het vooral als boeiend te beschouwen.
Titus Rivas
Deze recensie werd gepubliceerd in Vegan Magazine, zomer 2015, nummer 105, blz. 27.
Contact: titusrivas@hotmail.com