Steven Laureys en BDE's als bewijsmateriaal tegen het materialisme
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 16 April, 2015)
Samenvatting
De Belgische neuroloog Steven Laureys lijkt te uitgaan van een materialistisch-naturalistisch wereldbeeld waarin het bewustzijn in alle opzichten een product van de hersenen vormt.
Steven Laureys en BDE's als bewijsmateriaal tegen het materialisme
door Titus Rivas
De gerenommeerde Belgische neuroloog Steven Laureys, verbonden aan de Universiteit van Luik, is onder andere bekend geworden door zijn onderzoek naar bijna-doodervaringen. Zijn onderzoeksresultaten wijzen onder meer uit dat BDE's niet opgevat kunnen worden als bekende varianten op dromen of hallucinaties. BDE'ers beleven hun ervaringen als 'echter dan echt'.
Minder duidelijk is of Laureys dit gegeven opvat als een aanwijzing tegen reguliere materialistisch/naturalistische verklaringsmodellen en voor een theorie die de psyche opvat als een in ultieme zin onafhankelijk entiteit die de dood van de hersenen kan overleven. Uit diverse artikelen kun je twee onverenigbare conclusies trekken:
– Laureys verwerpt het materialistische model maar hij houdt zich hierover op de vlakte, bijvoorbeeld om sponsoren van zijn wetenschappelijke onderzoek niet voor het hoofd te stoten.
– Hij is volledig materialistisch georiënteerd en beschouwt BDE's vooral als een merkwaardig soort subjectieve ervaringen die worden voortgebracht door de hersenen. In dit opzicht lijkt hij dan bijvoorbeeld op iemand als Kevin Nelson. Om aanhangers van een ziel niet tegen zich in het harnas te jagen, houdt hij zijn standpunten zoveel mogelijk voor zich.
Mijn interesse in de vraag waar Laureys wat dit betreft staat, wordt niet ingegeven door een intolerante neiging om iedereen op dit gebied te toetsen op 'ketterse' opvattingen, maar door een soort lichte frustratie die onduidelijkheid op dit gebied nu eenmaal teweeg kan brengen. Ik ben zelf zoals bekend een uitgesproken tegenstander van het materialisme en aanverwante stromingen en wil juist daarom graag weten waar anderen wat dit betreft staan. Dit betekent niet dat ik anderen het recht zou willen ontzeggen materialist te zijn (of te blijven).
Recent interview
Veel stukken over Laureys laten geen onweerlegbare conclusie toe over zijn visie over de betekenis van BDE's voor de discussie over de relatie tussen hersenen en geest of bewustzijn. De desbetreffende passages zijn namelijk te vaag of ambigu geformuleerd.
Ik was dan ook blij verrast onlangs een Franstalig interview aan te treffen op de eigen Facebook-tijdlijn van Steven Laureys. Het betreft een artikel van Olivier Rogeau van 1 november 2014. In dit interview zegt de neuroloog onder meer dat bijna-doodervaringen een 'fysiologische realiteit' vormen. Op zijn minst een merkwaardige woordkeuze als hij BDE's beschouwt als fenomeen dat niet herleid kan worden tot (een product van) het brein. Dit wordt bevestigd door het antwoord van Laureys op de vraag van Rogeau waar BDE's uit voortkomen. Hij zegt (vrije vertaling): “Bij de Coma Wetenschapsgroep, gaan we ervan uit dat elk onderdeel van de beschrijving van een BDE – welzijn, tunnel, wit licht – wordt veroorzaakt door de activatie van een specifiek hersengebied, als gevolg van zuurstofgebrek na een hartstilstand. Dat is de eenvoudigste verklaring. Maar we hebben er geen zekerheid over zolang we het functioneren van het bewustzijn nog niet begrepen hebben. Degene die zal verklaren hoe het bewustzijn emergeert uit een fysiek verschijnsel zal een Nobelprijs krijgen!”
Ik vatte deze uitspraken zo op, dat Laureys inderdaad een (emergentie-)materialist is die er niet aan twijfelt dat bijna-doodervaringen volkomen veroorzaakt worden door neurologische processen, maar wel erkent dat hij niet weet hoe het brein bewustzijn in het algemeen voortbrengt. Hij geeft dus toe dat er een reëel vraagstuk bestaat dat de Australische filosoof David Chalmers het 'hard problem' (moeilijk probleem) heeft genoemd. Alleen twijfelt hij er niet aan dát het bewustzijn het product is van de hersenen, ook al weet hij dan nog niet hoe dit precies in zijn werk gaat.
Reactie van Laureys
De afgelopen maanden heb ik de neuroloog een paar berichten gestuurd waar ik helaas geen antwoord op heb ontvangen. Na de publicatie van het Franstalige interview, zag ik mijn kans schoon hem opnieuw een vraag te stellen. Mijn vraag luidt: “Bent u inderdaad van mening dat er vooralsnog geen serieus bewijsmateriaal bestaat voor bijna-doodervaringen die niet bevredigend ingepast kunnen worden in een naturalistisch-materialistisch model? Met andere woorden, denkt u dat vooralsnog geen van de tot nu toe gedocumenteerde BDE's (ondanks hun bijzondere fenomenologische eigenschappen) een anomalie vormt voor dat model? Zo ja, staat u wel open voor zulke anomalieën en houdt u terdege rekening met hun mogelijke bestaan?” Steven Laureys gaf hierop het navolgende antwoord: “Hallo Titus, als wetenschapper moet je open staan voor nieuwe inzichten en academische arrogantie vermijden. Zolang we geen bevredigende wetenschappelijke verklaring kennen voor het menselijk bewustzijn is enige nederigheid geboden, maar elke hypothese of theorie dient wel worden getoetst aan observaties, vrij van dogma's of a priori ingenomen stellingen. Ik hoop hiermee uw vraag te beantwoorden.”
Zoals de lezer zal begrijpen, was ik niet geheel tevreden met dit antwoord, omdat het qua helderheid eerder overeenkomt met de gemiddelde uitspraken van Laureys op dit punt, dan met zijn uitspraken bij voornoemd interview. Ik stuurde hem het volgende, vooralsnog onbeantwoorde bericht: “Dank u, maar u geeft hiermee niet echt een antwoord op mijn vraag, vrees ik. Ik zal mijn vraag derhalve nog eens herformuleren. Denkt u dat er nu reeds aanwijzingen zijn binnen de context van het BDE-onderzoek dat (veridieke waarnemingen tijdens) BDE's zélf onverenigbaar zijn met een materialistisch-naturalistische hypothese? Met andere woorden: zijn er casussen van bijna-doodervaringen gedocumenteerd in uw visie, die de materialistische hypothese lijken te falsifiëren? Dus niet alleen in de zin van het hard problem van David Chalmers (het subjectieve bewustzijn binnen een fysieke wereld), maar specifiek door eigenschappen van bijna-doodervaringen zelf?”
Voorlopige conclusie
Alleen Steven Laureys zelf kan aangeven waar hij nu precies staat, maar mijn voorlopige conclusie is dat Laureys een soort Belgische Kevin Nelson is. Hij gaat uit van een materialistisch-naturalistisch wereldbeeld waarin het bewustzijn altijd en in alle opzichten een (weliswaar mysterieus) product van de hersenen vormt. Bijna-doodervaringen vormen een bijzondere vorm van bewustzijn, maar ook BDE's worden voor Laureys dus volkomen voortgebracht door het brein. Ze vormen geen bijzondere anomalie, die iets zou toevoegen aan de anomalie van het subjectieve bewustzijn in het algemeen.
Dat hij hier niet wat meer uitgesproken voor uit wil of durft te komen, hangt waarschijnlijk samen met zijn wens mogelijke respondenten niet af te schrikken. Door een schijnbaar neutrale houding aan te nemen, kan hij ook bij het grote publiek op sympathie blijven rekenen.
Ik 'gun' Steven Laureys zoals gezegd een stellingname die radicaal afwijkt van die van mijzelf. Hij mag mijn voorlopige conclusie uiteraard ook ontkrachten. Alleen vind ik het zelf in het algemeen wel prettig als mensen transparant proberen te zijn in hun opvattingen.
Referentie
– Rogeau, O. (2014). L'homme qui recueille les expériences de mort imminente. Vif/L'Express, 11 november.
Dit artikel werd gepubliceerd in Terugkeer 26(1), voorjaar 2015, blz. 20-21, en Levenslicht 42, voorjaar 2015, blz. 13-14.
Contact: titusrivas@hotmail.com