Is er een logisch verband tussen liefde voor dieren en veganisme?
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 7 April, 2013)
Samenvatting
Titus Rivas stelt zich voor Vegan Magazine de vraag of er een mogelijk inherent verband tussen liefde voor dieren en veganisme bestaat.
Is er een logisch verband tussen liefde voor dieren en veganisme?
door Titus Rivas
Zo'n twintig jaar geleden nam ik deel aan regelmatige bijeenkomsten van een eetgroepje van veganisten uit de regio Nijmegen. Een van de andere leden bleek lang niet zo'n liefhebber van dieren als ikzelf. Hij zag veganisme wel als een morele plicht maar legde geen verband met enthousiaste dierenliefde. Volgens hem was het voor veganisten dan ook volstrekt niet nodig om het leuk te vinden met dieren om te gaan. Slechts enkele maanden geleden, eind 2012, stelde een Facebook-vriend van mij ongeveer het tegenovergestelde. In zijn visie kon iemand heel goed van dieren houden zonder zelfs maar een vegetarische leefwijze na te streven. Hoe zit het eigenlijk met het verband tussen houden van dieren en afzien van dierlijke producten?
Lekkere dieren
Om deze vraag helder te kunnen stellen moeten we eerst de term 'houden van dieren' nader definiëren. Tijdens een vakantie in Spanje begin jaren 80 vroeg een vriendin me waarom ik vegetarisch wilde leven. “Omdat ik van dieren hou en ze daarom niet wil opeten”, luidde mijn antwoord. Haar gevatte reactie was: “Oh, en ik wil ze juist opeten omdat ik van dieren hou.” Uiteraard bedoelde ze met 'houden van dieren' in werkelijkheid 'houden van het vlees van dieren'. Het moge duidelijk zijn dat deze betekenis ons hier niet voor ogen staat. De specifiek zoöfiele connotaties van 'dierenliefde' zijn hier evenmin aan de orde. Het gaat er niet om dat iemand dieren 'lekker' vindt, maar dat hij of zij warme gevoelens bezit voor dieren en begaan is met hun individuele lot. Dit wil nog niet meteen zeggen dat men zelf bijvoorbeeld met een huisdier zou willen samenleven. Maar om dag in dag uit met dieren om te gaan is een flinke dosis dierenliefde in deze betekenis andersom wel op zijn minst handig te noemen. Zeker wanneer het om huisdieren gaat die van nature behoefte hebben aan uitingen van affectie, zoals honden en katten.
Dierenliefde geen sine qua non
Dit geldt echter niet voor een vegetarische of veganistische leefwijze. We hoeven immers geen enkele affiniteit met een wezen te voelen om er moreel verantwoord mee om te kunnen gaan. Dit fenomeen zie je zelfs nog bij veel veganisten die van gewervelde dieren houden. Dieren zoals kwallen of insecten roepen ook bij ons lang niet altijd warme gevoelens op, maar dat wil niet zeggen dat we lak wensen te hebben aan hun individuele belangen.
Wat dit betreft is er een duidelijke parallel met de verhouding tussen mensenrechten en het houden van mensen (in de niet-kannibalistische zin). Als je mensenrechten serieus neemt, hoor je ze zonder aanzien des persoons toe te passen. Het doet er bijvoorbeeld niet toe of de persoon in kwestie sympathiek op je overkomt of juist niet. Sterker nog, als een aanhanger van Amnesty International opeens de doodstraf eist voor bepaalde massamoordenaars of serieverkrachters, doet dit afbreuk aan de geloofwaardigheid van zijn morele afkeuring van de doodstraf in andere gevallen. Mensenrechten zijn er niet alleen voor mensen die we lief vinden. Mededogen en respect voor de individuele waardigheid zijn niet pas aan de orde als we de persoon in kwestie een beetje zien zitten.
Mijn gesprekspartner van de vega-eetclub heeft volgens mij dus gewoon gelijk. Je hoeft dieren niet leuk te vinden om veganist te kunnen zijn. Net zomin als je van misdadigers hoeft te houden om ervoor te pleiten hen humaan te behandelen. Het volstaat om de zogeheten intrinsieke waarde van individuen te respecteren.
Veganisme als basis voor dierenliefde?
Liefde (in tegenstelling tot respect) voor dieren in het algemeen vormt geen logische voorwaarde voor ethisch veganisme. Gelukkig niet, want anders zou een consequent veganisme voor sommige mensen misschien niet eens mogelijk zijn. Er zijn immers altijd wel diersoorten of individuele dieren te bedenken waarmee sommigen bijna geen affiniteit voelen of waar ze zelfs een grote afkeer voor ondervinden.
Is er misschien wel een verband de andere kant op? Dus zo dat veganisme de genegenheid voor dieren vergroot? Nee, want de man die me deed inzien dat je niet van dieren hoeft te houden om veganist te kunnen zijn, was zelf een voorbeeld van iemand die niet bijzonder gek was op dieren. Hij was al enige tijd veganist toen we het hierover hadden en er was voor zover te overzien niets veranderd aan zijn genegenheid voor dieren sinds hij veganistisch was gaan leven. In dit opzicht is er eveneens een parallel met de houding van voorvechters van mensenrechten. Pleiten voor een menswaardige behandeling van criminelen hoeft helemaal niet gepaard te gaan met een toenemende bijzondere emotionele betrokkenheid bij zulke misdadigers. Ik bedoel vanzelfsprekend: los van het morele verlangen dat ze menswaardig behandeld worden.
Houden van dieren en vlees eten
De andere discussie die ik aan het begin van dit stuk aanstipte ging zoals gezegd over de vraag of je van dieren kunt houden en toch dierlijke producten gebruiken. Natuurlijk bedoelde mijn friend niet dat je dieren lekker kan vinden en ze 'toch' kunt opeten, maar dat genegenheid voor dieren helemaal niet haaks hoeft te staan op bijvoorbeeld het eten van vlees van (diezelfde) dieren. Hij was naar eigen zeggen een voorstander van 'diervriendelijke' veeteelt en slachtmethoden, omdat hij van de dieren hield die uiteindelijk op zijn bord belandden.
Ik bracht hier tegenin dat het niet van bijster grote genegenheid getuigt als men het object van zijn liefde zonder dat dit strikt noodzakelijk is laat lijden en sterven. Het concept 'liefde' of 'genegenheid' zoals hier bedoeld impliceert dat je je betrokken voelt bij het individuele lot van een wezen en dat je dat wezen zeker niet – zonder noodzaak – zult (laten) doden. Het impliceert dus tevens dat vluchtige genoegens zoals een lekkere maaltijd nooit voldoende reden zullen vormen om de dieren waar je van houdt naar het leven te staan. Hoeveel liefde iemand ook zegt te voelen, je zou in zo'n geval denken dat die liefde niet zo erg diep kan gaan, Of ten minste dat die liefde zich nauwelijks mag laten gelden in de praktijk. Vlees eten en andere vormen van onnodig diergebruik zijn nu eenmaal geen liefdevolle handelingen, zelfs niet als men daarbij de schade relatief probeert te beperken door het gebruik van zogenoemde diervriendelijke methoden.
Dit geldt zelfs nog binnen een speciësistisch denkkader. Als je stelt dat (andere) dieren in principe opgeofferd mogen worden aan genoegens van mensen, kun je dit in elk geval niet beschouwen als uiting van dierenliefde. Oprechte genegenheid voor dieren en het onnodig schaden van dieren staan logisch beschouwd nu eenmaal echt haaks op elkaar.
Een mogelijke uitzondering?
Stel nu eens dat we in een andere werkelijkheid leefden waarin mensen fysiologisch beschouwd onontkoombaar dierlijke producten nodig zouden hebben voor hun gezondheid of zelfs overleven. Zou dierenliefde in dat geval wél verenigbaar zijn met 'diervriendelijke' veeteelt en 'humane' slachtmethoden? Misschien tot op zekere hoogte, maar de vraag is zuiver theoretisch, want de mensen op deze aarde hebben zeker geen dierlijke producten nodig. We kunnen prima gedijen op plantaardige voedingsmiddelen gecombineerd met plantaardige voedingssupplementen zoals veganistische B12- of lijnzaadolie-tabletten. Dierenliefde is in onze realiteit weliswaar geen voorwaarde voor veganisme maar ze is hoe dan ook strijdig met het schaden van dieren wanneer dat niet strikt noodzakelijk is.
Dit artikel werd in de lente van 2013 gepubliceerd in Vegan Magazine, nummer 96, blz. 10-11.
Deze online-versie is zeer licht aangepast door drie woorden toe te voegen.
Contact: titusrivas@hotmail.com