Terug naar de natuur?! Veganisme is buitengewoon natuurlijk
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 12 August, 2011)
Samenvatting
Artikel in Gezond Idee! gericht tegen naturalisme rond dierethiek en veganisme.
Terug naar de natuur?! Veganisme is buitengewoon natuurlijk
door Titus Rivas
Er zijn nogal wat mensen en groeperingen die vóór of juist tegen een veganistische voedingswijze pleiten door te stellen dat mensen van nature geen (of juist wel) alleseters zijn. Hun beroep
op zulke 'naturalistische' argumenten vind ik te beperkt. Het jachtinstinct, mannelijke hormonen, en onze keuzevrijheid.
Zijn mensen van nature voorbestemd tot het veganisme? Of juist niet? Heeft veganisme als men kijkt naar de dierenwereld eigenlijk wel zin? Deze vragen rond 'naturalisme' houden mij
persoonlijk al jaren bezig. Mensen leiden uit het gegeven dat iets natuurlijk zou zijn (of juist niet), vaak af dat het goed (of slecht) is. Een voorbeeld. Stel dat iemand tegen homoseksualiteit is
omdat homoseksualiteit niet tot voortplanting kan leiden en er een biologisch verband bestaat tussen sex en voortplanting. Dan hebben we te maken met een zogeheten 'naturalistisch' argument tegen homoseksualiteit. Andersom zijn er mensen die vinden dat homoseksualiteit even 'legitiem' is als heteroseksualiteit omdat er een biologische basis voor zou bestaan in de hersenen. Die mensen gebruiken dan juist een naturalistisch argument vóór homoseksualiteit (bij bepaalde mensen). Iets dergelijks zien we nu ook in bepaalde discussies rond veganisme. Veganisme heeft bij velen de reputatie dat het een 'onnatuurlijke' voedingswijze is, omdat het zo'n beetje alles zou weglaten waar een voedzaam menu uit zou moeten bestaan. Zuivelproducten, en eigenlijk ook vlees en vis horen nu eenmaal bij de mens, dat zit in de aard van het beestje, zo luidt hun devies. Dat vormt voor hen dan een reden (of excuus) om zich niet teveel in het veganisme te verdiepen. Aan de andere kant zijn er bepaalde veganisten die juist het tegenovergestelde beweren. Volgens hen is veganisme
juist een biologische noodzaak als je als mens tenminste in harmonie wil leven met de behoeften van je gestel.
Is veganisme natuurlijk?
Volgens sommigen is veganisme iets wat van nature bij de mens hoort. We zouden biologisch gezien volledig zijn ingesteld op een plantaardige voedingswijze. Als mensen dan ook geen
veganist zijn, is dat volgens hen een soort 'afwijking' van wat de menselijke natuur voorschrijft. Het zou leiden tot ziekten en tot andere verstoringen van de natuurlijke orde. Er bestaat zelfs een
hele beweging van de zogeheten Natural Hygiene die zulke dingen verkondigt. Deze leer, die op internationale schaal wordt uitgedragen, zou volgens de American Natural Hygiene Society reeds in 1830 geformuleerd zijn. Er bestaat ook een Nederlandse tak.
Hebben ze gelijk? Ik wil zeker niet beweren dat wat naturalistische veganisten over gezonde voeding zeggen gewoon onzin is. Ik ben geen voedingsdeskundige en ik heb veel respect voor de ernst die dit soort mensen met hun gezondheid maken. Maar het gaat er bij mij niet in dat wanneer we in alle biologieboeken lezen dat de mens van nature een alleseter is, dit alleen maar een grote leugen is. Ik weet dat veganisme heel
gezond is, maar ik geloof niet dat het de enige gezonde voedingswijze is die past bij onze biologische natuur. Dus ik denk dat veganisme wel natuurlijk is in de zin van in harmonie
met onze menselijke natuur, maar het is niet de enige voedingswijze die vanuit die natuur mogelijk is.
Is veganisme onnatuurlijk?
We hebben dus net al gezien dat veganisme niet in strijd is met de menselijke natuur en dat het dus in die zin niet onnatuurlijk kan zijn. Maar is veganisme misschien in een andere betekenis
wel onnatuurlijk? Volgens mij is dit inderdaad het geval. Als mensen van nature omnivore wezens zijn, kunnen we weliswaar veganistische maaltijden tot ons nemen, maar heeft het zuiver biologisch gezien geen zin om ons er ook toe te beperken. Biologisch gezien slaat dat nergens op, omdat we meer mogelijkheden hebben om ons te voeden en gezond te blijven, namelijk door het eten van vlees, vis en zuivelproducten. Dus veganistische maaltijden zijn biologisch gezien niet onnatuurlijk, maar veganisme als strikte voedingswijze wel.
Onze keuzevrijheid
Natuurlijk, onnatuurlijk, wat doet het er eigenlijk toe? Alles, zouden naturalisten zeggen. Daar geloof ik dus niets van. Mensen hebben weliswaar een biologische natuur, een lichaam, maar dat
is helemaal niet het belangrijkste wat ons kenmerkt. We zijn ook nog eens een geest of ziel en als zodanig kunnen we een keuze (voetnoot 1) maken voor dingen die niets te maken hebben met ons lichaam. We kunnen bijvoorbeeld kiezen voor het reizen naar onherbergzame streken terwijl het biologisch gezien veel beter zou zijn om lekker thuis te blijven. De biologie is helemaal geen
vanzelfsprekende autoriteit als het gaat om keuzes die voor ons leven van belang zijn. Gelukkig reikt het menselijke leven veel verder dan het lichamelijke en hebben we een vrijheid om zelf te
bepalen hoe we omgaan met onze biologische natuur. Dat kan betekenen dat we een andere keuze maken dan de biologie ons voorschrijft. Bijvoorbeeld omdat we ethisch begaan zijn met het
lot van wezens die puur biologisch gezien verder van ons af staan, zoals dieren.
Sommigen beweren dat de mens een jachtinstinct zou hebben, en dat bijvoorbeeld plezierjagers daar tegenwoordig ook nog gehoor aan geven. Dit instinct en algemener ons verlangen naar dierlijk
voedsel zou in dat geval verankerd moeten zijn in genen die zorgen voor de bouw en werking van onze hersenen. Maar de vraag of we werkelijk zo'n aangeboren zucht naar vlees, melk en eieren hebben, doet er veel minder toe dan op het eerste gezicht het geval lijkt. Indien er echt zulke instincten bestaan, dan doet dit nog steeds niets af aan onze keuzevrijheid. We zouden dan
alleen wèl moeten zoeken naar ethisch verantwoorde wegen om deze instincten te bevredigen, dus zonder dat dieren (of mensen) daar de dupe van worden. Wat dat betreft kun je een parallel
trekken met agressieve neigingen die volgens sommige sociobiologen zouden samenhangen met mannelijke hormonen. Daarbij vindt toch ook geen weldenkend mens dat die neigingen ongeremd uitgeleefd moeten worden door onschuldige derden te mishandelen. In plaats daarvan zoekt men bijvoorbeeld doorgaans naar onschadelijke uitlaatkleppen voor agressie in de vorm van spel, sport of creativiteit. Onder aanhangers van stierengevechten wordt nogal eens aangevoerd dat die
stierengevechten juist bij uitstek genoemde uitlaatklep-functie zouden hebben. Kwalijke agressieve neigingen worden volgens hen afgewend van de medemens en 'esthetisch verantwoord' uitgeleefd op weerloze stieren. Als ze gelijk hadden, zouden samenlevingen met stierengevechten minder geweld tussen mensen onderling moeten vertonen. Wat natuurlijk helemaal niet waar is. De filosoof Seneca stelde zelfs al in de Romeinse tijd dat de 'spelen' in het circus waarbij dieren (en mensen) werden afgeslacht bloeddorst juist zouden opwekken en versterken.
Blijkbaar kunnen mogelijke aangeboren agressieve impulsen van de mens ook zonder bloedvergieten afgevloeid worden, want anders zouden er overal stierengevechten, hanengevechten,
boxwedstrijden, en wat dies meer zij, te zien moeten zijn. Als dat zo is, dan geldt ongetwijfeld hetzelfde voor mogelijke specifieke aangeboren neigingen om dierlijke producten te gebruiken. Mensen die zulke neigingen denken te hebben, kunnen hun veganistische maaltijden smaakjes meegeven die zoveel mogelijk doen denken aan maaltijden met zuivel, vis of vlees. Zulke
neigingen, als ze al bestaan, doen dus in principe niets af aan onze keuzevrijheid.
Heeft veganisme wel zin?
Mensen kunnen door hun invoelingsvermogen en hun mogelijkheden om zich aan bepaalde principes te houden, kiezen voor een beperking van hun voedingswijze, die het veganisme in
feite is. Vanzelfsprekend zijn er allerlei herbivoren in het dierenrijk, zoals gorilla's of olifanten, maar herbivoren en veganisten zijn niet hetzelfde. Herbivoren eten alleen plantaardig
voedsel uit biologische noodzaak, veganisten eten alleen plantaardig voedsel omdat ze daar vrijwillig voor kiezen, terwijl het puur biologisch niet nodig is. Heeft veganisme eigenlijk wel
zin, als het inderdaad zo'n grote uitzondering is? Deze vraag krijg ik zelf voortdurend voorgeschoteld door vrienden en kennissen die zelf geen veganist zijn. Mijn antwoord daarop luidt dat de biologische natuur grotendeels wreed en harteloos is, maar dat dit een uitstekende reden is om er juist niet aan mee te doen. Er is al zoveel leed op de wereld, dus waarom zouden wij mensen daar nog eens iets aan toevoegen als dat niet nodig is?Als de natuur over het algemeen wreed is, dan moet de mens zich juist om die reden niet aan haar spiegelen. Veganisme gaat in die zin in tegen
de harteloosheid van de natuur. We hoeven niet de illusie te hebben dat we de natuur kunnen 'bekeren', maar we kunnen haar harteloosheid wel een halt toeroepen in de mensenwereld. Al zou
er maar één dier gespaard blijven voor onnodige menselijke wreedheid, dan zou dat al voldoende reden zijn om veganist te zijn. In feite worden er nu zeker al duizenden dieren door het veganisme behoed voor onnodig leed. Natuurlijk moeten we veganist zijn, het is de beste voedingswijze die ethisch gezien denkbaar is!
Voetnoot 1
Titus Rivas (2011). Geesten met of zonder lichaam (derde druk). Lulu.com.
Dit stuk is een bewerking van een artikel dat ik in Vegans International heb gepubliceerd en het vervolg daarop dat ik al in manuscriptvorm naar dat blad had opgestuurd.
Zie: Titus Rivas (1994). Why veganism is not natural, but excellent. Vegans International, Third/Fourth Quarter, p. 7.
Dit artikel verscheen eerder in Gezond Idee!, Nr. 39, blz. 17-18, 1998.
Contact: titusrivas@hotmail.com