Jeroen Vanheste: Humanisme en het avondland (recensie)
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 20 May, 2011)
Samenvatting
Recensie van Titus Rivas van het boek Humanisme en het avondland van Jeroen Vanheste.
Bespreking
Jeroen Vanheste: Humanisme en het avondland: De Europese humanistische traditie. Budel: Damon, 2007. ISBN 978-90-5573-812-0.
Dit Boek is geschikt voor:
- Bespreking in een groep
- Als u iets wil leren over dit onderwerp
Korte beschrijving van de inhoud
Jeroen Vanheste biedt een goed overzicht van de westerse humanistische traditie. Het siert de auteur dat hij erkent dat humanisme verenigbaar is met religie of spiritualiteit, en dat humanistische principes ook buiten het westen voorkomen. Wat het eerste punt betreft, wijst hij er onder andere op dat de Griekse en joods-christelijke erfenis een humanistische oriëntatie gemeen hebben. Bovendien noemt hij het deïsme, een rationalistische positie die het bestaan van een geschapen orde onderkent.
Hij bespreekt enkele eigenschappen waardoor het humanisme in het algemeen wordt gekenmerkt, zoals dat het de individuele mens centraal stelt, en de dogmatische onderwerping van de mens aan een god of goden verwerpt, evenals het reductief-materialistische mensbeeld. Maar ook een ideaal van individuele ontplooiing, het daaraan gekoppelde belang van goed onderwijs, en de gelijkwaardigheid van elk individu, ongeacht geslacht, seksuele geaardheid, ras of godsdienst.
Interessant is ook zijn behandeling van anti-humanistische stromingen, zoals het marxisme, het nationalisme en een deel van de filosofie van Friedrich Nietzsche. Na de Tweede Wereldoorlog is er sprake van een postmodern anti-humanisme (bijvoorbeeld in de vorm van het deconstructivisme), dat er van uitgaat dat alle vooronderstellingen van het humanisme inmiddels achterhaald zijn en alle humanistische idealen bovendien steeds berusten op lagere motieven. Vanheste plaatst hier terecht een levende humanistische tegenbeweging tegenover en hij wijst op de noodzaak van een nieuwe synthese van rationaliteit en levenswijsheid. Dit maakt het werk in de kern tot een optimistisch en inspirerend boek. De auteur ziet de humanistische erfenis als de hoopgevende basis bij uitstek voor de toekomst van Europa.
Oordeel
Aan wie zou u dit boek aanraden?
Iedereen met een sterke historische, levensbeschouwelijke of filosofische interesse en mensen die graag nadenken over het wezen van de Europese cultuur.
Wat heeft u persoonlijk aan dit boek gehad?
Een beknopt overzicht van de humanistische traditie, waarbij erkend wordt dat het humanisme verenigbaar is met een religieus of spiritueel wereldbeeld.
Ook het feit dat Marx de mensenrechten 'een burgerlijke expressie van de rechten van het egoïstische individu' heeft genoemd (blz. 37) vind ik leerzaam.
Welke gedachte, opmerking, vondst die u las in dit boek wilt u onthouden?
Dat de misdadige praktijken van het nationaal socialisme en marxisme geen uiting zijn van het humanisme, maar juist van het tegendeel daarvan.
Citaat
Is er een citaat dat u erg aansprak en dat u anderen wilt meegeven?
Conflicten en oorlogen zijn helaas van alle tijden en culturen en hoewel het humanisme de bestialiserende krachten niet aan banden heeft kunnen leggen, is het onzinnig om te zeggen dat ze deze krachten heeft ontketend. (blz. 90).
Context
Wilt u iets vertellen over andere boeken van deze schrijver?
Jeroen Vanheste publiceerde ook T.S. Eliot, the Criterion and the Idea of Europe.
Andere opmerkingen
Ik vind het jammer dat humanisme meer dan eens tegenover een continuïteitsdenken wordt geplaatst in dit boek. Mensen zouden namelijk radicaal anders zijn dan andere dieren. Ik beschouw dit als een gemiste kans, want volgens mij zijn humanisme en de dierenrechtenbewegingen uitingen van een algemener principe van waardering van 'sentient beings' oftewel subjectieve wezens met gevoel.
Ook vind ik een verdediging van Nietzsche aan de hand van vroege lezingen over de waarde van Bildung nogal zwak overkomen (blz. 41). Het gaat immers vooral om de manier waarop Nietzsche zich uiteindelijk filosofisch ontwikkeld heeft.
Welke trefwoorden wilt u aan dit boek meegeven?
- Filosofie
- Geschiedenis
- Ethiek
- Politiek
Titus Rivas
Deze bespreking werd in 2007 geplaatst op een verdwenen deel van de Zinweb-website.
Contact: titusrivas@hotmail.com