Wat hebben bijna-doodervaringen ons te vertellen?
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 7 May, 2011)
Samenvatting
Implicaties van bijna-doodervaringen voor wereldbeeld en mensbeeld.
Wat hebben bijna-doodervaringen ons te vertellen?
Sinds de publicatie van de bestseller Eindeloos bewustzijn van dr. Pim van Lommel staan bijna-doodervaringen oftewel BDE's ook in het Nederlandse taalgebied definitief op de kaart. Het is niet voor niets dat materialistische auteurs er de laatste tijd zoveel aandacht aan besteden. Maar wat betekenen bijna-doodervaringen nu eigenlijk voor ons wereldbeeld?
door Titus Rivas
Het eerste wat mij opvalt, is dat er wereldwijd duizenden bijna-doodervaringen verzameld zijn. Dit vormt nog maar een fractie van alle ervaringen die mensen hebben gehad. Geleerden stellen dat er wereldwijd miljoenen 'BDE-ers' moeten zijn. Slecht een klein percentage van hen komt naar buiten met hun verhaal, omdat er nou eenmaal een groot taboe op rust.
Hoe dan ook weten we van een aantal kenmerken dat ze regelmatig terugkomen in de gemelde BDE's, zoals:
- een uittreding, d.w.z. het gevoel dat men geestelijk het stoffelijk lichaam verlaat en van bovenaf kan waarnemen,
- een ontmoeting met een bovennatuurlijk 'Licht', hogere wezens of overledenen in een geestelijke wereld,
- een terugblik op het aardse leven tot dan toe,
- een verruimd bewustzijn met meer inzicht en begrip, en
- gevoelens van gelukzaligheid, liefde en mededogen.
Er zijn echter ook BDE's die men als overwegend negatief beleeft. Ze kunnen gepaard gaan met gevoelens van angst en verlatenheid en met macabere beelden van helse oorden of kwelgeesten. Soms gaat het overigens om een negatieve beleving van elementen die de meeste patiënten juist als positief ervaren. Een aantal BDE-ers associeert die bijvoorbeeld met een ongewenst verlies van controle.
Voorts is het ook duidelijk dat bijna-doodervaringen in bepaalde opzichten beïnvloed worden door iemands culturele achtergrond. Een westerse atheïst kan bijvoorbeeld beelden zien van Jezus Christus, terwijl iemand uit India eerder wezens uit de Indiase mythologie waarneemt. Kinderen kunnen zelfs de stripfiguren of tekenfilmpersoonlijkheden ontmoeten uit hun alledaagse belevingswereld.
Onderzoekster Penny Sartori constateert bovendien dat een BDE verstoord kan worden door hallucinaties die samenhangen met de medicatie die de patiënt op dat moment krijgt.
BDE's leiden na afloop in veel gevallen tot grote veranderingen in de persoonlijkheid. Mensen kunnen bijvoorbeeld milder, minder materialistisch en geëngageerder worden. Dit impliceert dat bijna-doodervaringen zeker geen doorsnee-ervaringen zijn. Ze zijn bijvoorbeeld niet te vergelijken met alledaagse dromen.
We hebben het al met al over een zeer gevarieerd en complex fenomeen. Maar wat kunnen we er in het algemeen van leren?
Paranormale waarneming
Als bijna-doodervaringen alleen bestonden uit enkele terugkerende thema's met allerlei variaties zou het redelijk zijn ze vooral psychologisch te benaderen. Dat is dan ook precies wat de sceptische auteurs, zoals Susan Blackmore, Gerald Woerlee en Keith Augustine, doen. BDE's komen volgens hen neer op een onbewuste poging om om te gaan met een verstoorde perceptie en oergevoelens zoals doodsangst. De uittreding zou bijvoorbeeld als in een droom opgebouwd worden uit beelden in iemands geheugen; van het eigen lichaam, maar ook van ziekenhuizen en operatiekamers. Het 'Licht' verwijst naar de menselijke behoefte aan bescherming, geborgenheid en liefde. Ontmoetingen met overledenen staan voor het verlangen de dood te overwinnen en geliefden weer tot leven te wekken. Merkwaardige kenmerken van de bewustzijnstoestand, zoals 'versneld' denken, lijken op de overgang tussen waken en slapen of het effect van bepaalde drugs. Et cetera.
De voornaamste discussie rond het verschijnsel bijna-doodervaringen heeft dan ook geen betrekking op dit soort kenmerken. Het gaat daarentegen om de vraag of bijna-doodervaringen helemaal inpasbaar zijn in een materialistisch wereldbeeld. Inmiddels lijkt het antwoord trouwens al duidelijk genoeg. Natuurlijk is het altijd zinvol meer bewijsmateriaal te verzamelen en dat gebeurt dan ook volop. Onder andere in de vorm van een internationaal project, The Aware Study, dat zich richt op bewustzijn bij patiënten die gereanimeerd worden. Maar het is inmiddels reeds bekend dat er allerlei 'paranormale' dingen gebeuren tijdens bijna-doodervaringen. Dat wil zeggen dat bepaalde elementen van BDE's strijdig zijn met het reguliere westerse mensbeeld. Patiënten kunnen bijvoorbeeld specifieke details zien van gebeurtenissen die plaatsvinden tijdens hun hartstilstand. Het is in een aantal gevallen uitgesloten dat ze dit via hun normale zintuigen doen. En in sommige gevallen is het zelfs zeer aannemelijk dat het gebeurde terwijl hun hersenen waren 'uitgevallen'. Kortgeleden werd dit weer eens bevestigd door een interview met een verpleegkundige die betrokken was bij de casus van 'de man met het gebit'. Deze casus betreft een bewusteloze patiënt die waarnam hoe zijn gebit uit zijn mond werd gehaald en op een karretje werd gelegd. Later herkende hij de verpleegkundige die deze handelingen had uitgevoerd. Volgens de verpleegkundige kon de patiënt echt nog niet voldoende hersenactiviteit hebben gehad toen hij het gebit uit zijn mond nam. Daarom kunnen we de waarneming niet op een reguliere manier wegverklaren. Een recenter geval is gemeld door dr. Penny Sartori in een boek dat in 2008 verschenen is.
Cardioloog dr. Michael Sabom heeft BDE-ers die een uittreding beleefden vergeleken met een controlegroep. Het ging Sabom om hun vermogen de reanimatie-procedure nauwkeurig weer te geven. BDE-ers bleken dit goed te kunnen, op basis van wat ze tijdens een uittreding hadden gezien. De controlegroep maakte veel meer fouten. Penny Sartori heeft dit onderzoek onlangs in een verbeterde vorm overgedaan, en komt tot dezelfde opmerkelijke bevindingen. Je moet volgens mij van goede huize komen, wil je dit nog wegwuiven als puur toeval.
Vrijzinnig of niet
Bijna-doodervaringen zijn ingrijpende ervaringen die iemands persoonlijkheid en levensbeschouwing grondig kunnen transfomeren. Tientallen BDE-ers zijn zo gegrepen door wat ze hebben meegemaakt dat ze er boeken over schrijven, al dan niet gekoppeld aan een website.
Globaal genomen kun je hun getuigenissen onderverdelen in vrijzinnig en traditioneel-christelijk. De vrijzinnige visie interpreteert BDE's als overweldigende spirituele ervaringen die pleiten voor universele waarden als liefde en wijsheid. Vooral van deze boodschap blijkt een helende kracht uit te gaan onder een groot publiek. Verhalen over bijna-doodervaringen worden zelfs met dit doel ingezet bij therapeutische sessies.
De andere benadering is 'selectiever' en kijkt eerst welke elementen van de ervaring verenigbaar zijn met een Bijbelvast christendom. Alle overige aspecten, bijvoorbeeld onorthodoxe uitspraken van hogere wezens, worden in alle ernst opgevat als manipulatie van de satan. Nu heb ik zelf weinig op met zulke 'fundamentalistische' interpretaties. Maar het gaat me er hier slechts om dat deze benadering echt wordt aangehangen door zowel bepaalde auteurs als duizenden van hun lezers.
Een tijd lang dacht men dat alle BDE-ers automatisch vrijzinniger werden door hun ervaring. Maar inmiddels lijkt het er vooral op dat dit mede afhangt van het geloof dat ze van tevoren al aanhingen. Wel staan ze over het algemeen spiritueler in het leven dan voorheen; ze zijn meer bezig met spiritualiteit.
Ook de specifieke interpretatie van het 'Licht' dat in veel bijna-doodervaringen voorkomt, hangt samen met iemands algemenere wereldbeeld.
Hieruit volgt dat de ervaringen zelf nog geen uitsluitsel bieden over de vraag hoe we ze op dit soort punten precies moeten interpreteren. BDE's ontslaan ons dus niet van zelfstandig nadenken, studeren of filosoferen. Zelf vind ik dat zeer belangrijk, omdat dit volgens mij tegenwicht biedt tegen een soort gedachteloze 'vanzelfsprekendheid' die je ook in spirituele kringen kunt aantreffen.
Toch kunnen we ook los van een specifiekere interpretatie al twee vérgaande algemene conclusies trekken.
Kennelijk hebben we - in ultieme zin - geen actief brein nodig om helder mentaal te kunnen functioneren. Dit impliceert op zijn minst dat het zeer waarschijnlijk is dat we de dood van onze hersenen zullen overleven als geestelijk wezen.
Daarnaast nemen patiënten tijdens hun BDE's soms niet alleen de reanimatie waar, maar ook overleden familieleden die ze nooit eerder gezien hebben. Ze herkennen hen later, bijvoorbeeld op oude foto's die ze tot dan toe nooit onder ogen hadden gekregen. Dit impliceert dat er tijdens een bijna-doodervaring werkelijk contact gelegd kan worden met geesten van overledenen. Met andere woorden: dat BDE-ers daadwerkelijk in aanraking kunnen komen met een hiernamaals.
Literatuur
Dit artikel werd in 2009 gepubliceerd in een tijdschrift en in 2013 op txtxs.nl gezet.
Contact: titusrivas@hotmail.com