Psychisch beschadigde dieren
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 31 July, 2010)
Samenvatting
Artikel van Titus Rivas voor V (het tijdschrift van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme) over psychotrauma's bij dieren.
Psychisch beschadigde dieren
door Titus Rivas
Mijn geliefde kat Jerry had behalve een heleboel leuke eigenschappen ook een opmerkelijke handicap. De zeldzame keren dat hij op een onbewaakt moment uit het trappenhuis naar buiten schoot, durfde hij daarna het flatgebouw niet meer binnen te gaan. Hierin verschilde hij opvallend van mijn andere tweede katten Guusje en Cica. Die komen ook nu nog uit zichzelf voor de voordeur staan als ik met mijn sleutelbos schud.
Getraumatiseerde dieren
Jerry reageerde heel anders: hij kwam niet naar me toe, maar bleef ergens op een beschut plekje zitten. Onder een struik of geparkeerde auto zat hij dan klaaglijk te miauwen. In het gunstigste geval liet hij zich 'al' na een heel etmaal hongerig naar de flat lokken met katttenbrokjes, maar het nam dan zeker een kwartier in beslag voor hij binnen was. Slechts zeer langzaam kwam hij dichterbij en hij rende soms toch weer weg als hij vlak bij de voordeur was. Eén keer haalde hij zelfs de armen van een behulpzame buurman open toen die hem op een ingenieuze manier probeerde te vangen. De man was goede maatjes met Jerry en mocht hem binnen uitgebreid aaien, dus daar lag het niet aan.
Het ging om èen harnekkige fobie die geen enkel redelijk doel diende. Jerry's vermijding van de voordeur leidde er een andere maal zelfs toe dat hij bijna drie weken wegbleef. Eenmaal terug bleek dat hij helemaal vervuild en uitgehongerd was en zich voornamelijk liet vangen omdat hij van uitputting geen weerstand meer kon bieden.
Volgens mij had Jerry duidelijk last van een trauma. Misschien was hij in een vergelijkbare situatie bijvoorbeeld een keer ernstig toegetakeld door een andere kat of was zijn staart tussen de deur beland.
Bij mensen zijn psychotrauma's nare ervaringen die onvoldoende verwerkt kunnen worden. Een trauma kan leiden tot allerlei klachten zoals vermijdingsgedrag, fobieën, nachtmerries en andere vormen van herbeleving. Voorbeelden van trauma's zijn het plotselinge verlies van geliefden, grof fysiek geweld, verkrachting, en uitstoting door een groep waarmee men zich verbonden voelt.
Het zijn allemaal ervaringen die dieren eveneens kunnen overkomen en het is dus bij voorbaat te verwachten dat dieren net zo getraumatiseerd kunnen raken als mensen.
Gelukkig wordt dit expliciet of impliciet erkend door serieuze onderzoekers zoals Jane Goodall. Zo stelt zij bijvoorbeeld over opgevangen mensapen die geen ouders meer hebben: “Vaak werden de moeders van deze weesjes voor hun ogen gedood, soms zelfs in stukken gesneden. Elke individuele aap heeft zijn tragische geschiedenis vol pijn en trauma's.” Iets dergelijks lezen we in Wanneer olifanten huilen van Jeffrey Masson en Susan McCarthy over baby-olifanten die hebben gezien hoe hun familie werd afgeslacht door stropers: “Deze jonge dieren worden 's nachts schreeuwend wakker.”
Mishandeling
Dieren kunnen getraumatiseerd worden door natuurrampen, soortgenoten of andere dieren, maar veel vaker zal het trauma samenhangen met de manier waarop mensen hen behandelen.
Denk aan dierenmishandeling van bijvoorbeeld honden, katten of paarden. Mensen kunnen zich hieraan schuldig maken uit minachting voor dieren, maar ook om dingen af te reageren. Veel asieldieren zijn getraumatiseerd door ervaringen uit hun verleden, hetgeen tot angsten en probleemgedrag kan leiden.
Op een nog grotere schaal zie je het in de vee-industrie, bijvoorbeeld in het geval van erg jonge dieren die veel te vroeg worden gescheiden van hun moeders. In een scène van een Australische serie over veehouders, merkt een van de vrouwelijke hoofdpersonen op dat ze het toch wel aangrijpend vond hoe moeilijk haar koeien het hadden met voortijdige, gedwongen spening van kalveren. Een collega van haar stelt dat je met 'sentimentaliteit' nu eenmaal niet verder komt wanneer je een ranch moet runnen. Nog gewelddadigere traumatische ervaringen die 'nu eenmaal' bij de vee-industrie lijken te horen zijn oormerken, het afknippen van staarten, het onverdoofd castreren van biggen, en het knippen en afbranden van kippensnavels. Om nog maar te zwijgen van het weinig zachtzinnige inladen en transport van dieren naar slachthuizen waar ze bovendien gechoqueerd worden door indrukken van wat lotgenoten wordt aangedaan. Zelfs als mensen het concept van dierenrechten verwerpen zou je eigenlijk verwachten dat de onvermijdelijkheid van zulke traumatische ervaringen in de vee-industrie voor vrijwel iedereen voldoende was om vlees voortaan te laten staan en te kiezen voor alternatieven. Dat dit nog steeds op grote schaal niet gebeurt, wijst op speciësisme en verdringing.
Dit geldt evenzeer voor andere vormen van diergebruik waarbij dieren getraumatiseerd worden door de manier waarop mensen ze mishandelen. Zoals het dwingen van onwillige dieren tot geslachtsverkeer voor de fok of porno of het scheiden van dierentuindieren die een sterke band met elkaar hebben. Het gaat ook op voor traumatische dierproeven.
Opzettelijke traumatisering
Veel dierexperimenten gaan gepaard met een vorm van angst of pijn en kunnen meer of minder traumatisch zijn. Er zijn echter ook dierproeven waarbij de nare ervaring geen bijkomend 'ongemak' vormt maar juist de bedoeling van het experiment lijkt te zijn. Zo wordt er in de psychologie bijvoorbeeld gebruik gemaakt van pijnlijke prikkels, zoals elektrische schokken, om het effect daarvan te meten op het gedrag van dieren. De mishandeling kan nog veel extremer uitpakken, bijvoorbeeld toen de Amerikaanse psycholoog Harlow jonge apen doelbewust scheidde van hun moeder om ze te laten opgroeien met een levenloos surrogaat, in de vorm van een pop. Dit soort meedogenloze proeven worden minder gauw geslikt dan vroeger, maar de gedachte dat je dieren erge dingen mag aandoen mits het leidt tot nuttige informatie is nog steeds wijdverbreid.
Nog een stap verder gaat het traumatiseren van dieren voor het eigen sadistische genoegen. In Nederland kennen we wat dit betreft bijvoorbeeld de Tilburgse 'kunstenares' Katinka Simonse alias Tinkebell die in haar werk het eigen kwellen (en uiteindelijk ook doden) van dieren centraal stelt.
Het is overigens onbegrijpelijk dat zij geen gevangenisstraf voor haar praktijken schijnt te krijgen.
Wanneer zelfs sadisme onbestraft blijft, is wetgeving wel heel weinig meer waard. (Toevoeging uit september 2017: Inmiddels heb ik uit diverse bronnen vernomen dat Katinka Simonse juist morele bewustwording van dierenleed beoogt, maar dat mag m.i. in elk geval niet gepaard gaan met het zelf veroorzaken van zulk leed bij dieren.)
Wat dieren door mensen wordt aangedaan is in talloze gevallen traumatisch en laat wanneer ze het overleven diepe psychische wonden na. Als we het erover eens werden dat dieren in elk geval psychologische trauma's bespaard moeten blijven, zou er al enorm veel kunnen veranderen.
Gepubliceerd in V, lente 2010, nr. 84, blz. 26-27.
Contact: titusrivas@hotmail.com