Bolzanos Metaphysik van Andrej Krause (bespreking)
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 12 June, 2008)
Samenvatting
Bespreking door Titus Rivas van het boek Bolzanos Metaphysik van Andre Krause, over het werk van de Boheemse denker Bernhard Bolzano.
Boekbespreking
Andrej Krause: Bolzanos Metaphysik. München: Verlag Karl Alber - Alber Symposion, 2004. ISBN 3-495-48118-4.
De 19e eeuwse Boheemse filosoof Bernhard Bolzano is vooral bekend gebleven om zijn logische en wiskundige werk, maar hij heeft ook verfrissende metafysische verhandelingen geschreven in een tijd dat Immanuel Kant de filosofische metafysica reeds als onhaalbaar had bestempeld. Eén van deze geschriften is het boek Athanasia oder Gründe für die Unsterblichkeit der Seele, waarin Bolzano stilstaat bij de vraag of ook het na Kant nog mogelijk is om analytische argumenten te leveren voor het bestaan van een geestelijk overleven na de dood.
Bolzano schreef overigens geen algemeen boek over de metafysica en Andrej Krause heeft daarom gepoogd zijn ideeën systematisch te reconstrueren. Dat heeft een publicatie opgeleverd die vooral voor vakfilosofen en dan nog met name ontologen en kentheoretici zeer interessant mag heten. Krause gaat erg grondig en stelselmatig te werk en schuwt daarbij ook hedendaagse logische notaties niet. Een al te groot lezerspubliek kan hij op die manier wellicht niet verwachten, maar wijsgerig gezien mag dit boek niet ontbreken op de lijst van iemand die serieus geïnteresseerd is in het werk van Bolzano.
Krause gaat zeer uitgebreid in op de algemene substantie-leer van Bolzano (waaronder het onderscheid tussen een ontologische substantie en haar ‘adherenties’), die cruciaal is voor al zijn metafysische geschriften. Een substantie in de ontologische zin is daarbij iets werkelijks wat eigenschappen (adherenties) heeft zonder echter tot die eigenschappen te kunnen worden herleid. Zo is het volgens Bolzano de substantialiteit van de menselijke ziel die maakt dat we uit mogen gaan van haar onsterfelijkheid. De ziel kan namelijk niet in onderdelen uiteenvallen.
Uit de analyse van Krause blijkt voorts dat Bolzano een vorm van panpsychisme aanhangt. Al het werkelijke bestaat uit substanties en al die substanties zouden een vorm van voorstellingsvermogen (Vorstellungskraft) bezitten (blz. 171). Het verschil tussen geestelijke en andere substanties, berust daarom ook niet op een al dan niet voorkomen van dit voorstellingsvermogen, maar geestelijke substanties ‘heersen’ over fysieke substanties (blz. 193). De fysieke substanties evolueren op een gegeven moment tot geestelijke substanties en vallen daarna niet meer terug (blz.200).
Opvallend genoeg lijkt Andrej Krause zelf moeite te hebben met het concept van een onsterfelijke ziel. Zo benadrukt hij de rol van de hersenen voor het psychische functioneren en stelt dat een menselijke ziel die de dood overleeft, niet langer menselijk kan zijn, omdat het menselijke lichaam ontbreekt (blz. 231). Toch doet hij zijn best om de argumentatie van Bolzano zelf zo nauwkeurig en eerlijk mogelijk weer te geven.
Verder valt op dat de Boheemse wijsgeer alleen een rechtstreekse inwerking van de ziel op het brein aannam, d.w.z. geen directe psychokinetische invloeden op de overige materie (blz. 269).
Daarnaast passeren o.a. ook nog zijn godsdienstfilosofische opvattingen de revue, alsmede het vraagstuk van de vrije wil en zelfs de metafysica van ‘engelen’. De auteur is erin geslaagd steeds weer een systematische analyse te combineren met eigen welwillende kanttekeningen.
Titus Rivas
Deze recensie werd eerder gepubliceerd in het tijdschrift Terugkeer van Stichting Merkawah.
Contact: titusrivas@hotmail.com