Een onpersoonlijke god met bewustzijn?
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 8 September, 2007)
Samenvatting
Moderne gelovigen lijken het concept van een persoonlijke god vaak uit de tijd te vinden. Titus Rivas poogt met een eenvoudige redenering aan te tonen dat een god met bewustzijn hoe dan ook een subject moet zijn.
Een onpersoonlijke god met bewustzijn?
door Titus Rivas
Nogal wat mensen die in een god geloven, lijken het tegenwoordig achterhaald te vinden om te denken dat het daarbij om een persoonlijke god gaat. Ze menen kennelijk dat het getuigt van wijsheid als je in plaats daarvan bijvoorbeeld uitgaat van een onpersoonlijk Brahman-achtig concept.
Dit artikel is niet geschreven om aan te tonen dat er een persoonlijke god bestaat, maar slechts om aan te geven waarom het idee van een onpersoonlijke god met bewustzijn incoherent is.
Subject en subjectiviteit
Als ik het hier over bewustzijn heb, bedoel ik subjectieve beleving. Een wezen met bewustzijn in deze betekenis ondergaat bijvoorbeeld subjectieve gedachten, gevoelens of verlangens. Het woord subjectief verwijst daarbij naar het bestaan van een subject, iemand die de ervaringen ondergaat. Het gaat om een onreduceerbaar kenmerk. Er kunnen geen bewuste ervaringen (in de subjectieve zin) bestaan zonder dat er iemand is die die ervaringen ondergaat.
Subjectiviteit en lichaam
De subjectiviteit is logisch gezien alleen strikt gekoppeld aan een subject. Dat subject hoeft niet rechtstreeks in contact te staan met een wereld buiten zichzelf. Het kan ook subjectieve indrukken ondergaan die alleen te maken hebben met zijn fantasie, geheugen of denken. Dit zie je bijvoorbeeld bij (doorsnee, niet-telepathische) dromen. Bovendien hebben we alleen via onze subjectiviteit contact met de wereld buiten ons. Dit geldt niet alleen voor voorwerpen en wezens in de buitenwereld maar ook voor ons eigen lichaam. We kunnen niet buiten ons bewustzijn om rechtstreeks, bewust contact maken met ons lichaam als fysiek organisme. Natuurlijk kunnen we wel via onbewuste processen informatie inwinnen en verwerken, maar op bewust niveau kunnen we nooit om onze subjectiviteit zelf heen. Er bestaat niet zoiets als bewuste ervaringen waar het subjectieve als het ware uit weggelaten wordt. Al onze bewuste indrukken van ons lichaam zijn per definitie subjectief, ook bijvoorbeeld onze gewaarwordingen. Dit betekent zelfs dat we niet absoluut zeker kunnen weten of we wel echt een lichaam hebben los van onze beleving daarvan. Er is dus geen logisch verband tussen subjectiviteit en het daadwerkelijk hebben van een lichaam. Wel is er een logisch verband tussen bewustzijn hebben en een subject zijn. Er kan immers geen bewustzijn zijn zonder subject. Dat subject is niet het lichaam in de niet-subjectieve zin (als fysiek systeem) en zelfs niet het lichaam in de subjectieve zin (zoals we het lichaam beleven), maar hoogstens een instantie die het lichaam subjectief beleeft. Het lichaam in de (niet-subjectief) fysieke zin kan geen subjectieve ervaringen omvatten. De subjectieve waarneming van kleuren komt bijvoorbeeld niet overeen met fysieke registratie van kleuren en in de fysieke registratie komt geen informatie voor over subjectieve aspecten van de beleving van kleuren als zodanig. Er is in de hersenen of in het lichaam als fysiek systeem als geheel geen informatie voorhanden over subjectiviteit als zodanig. Dus is het lichaam als fysiek systeem zelf ook geen subject en het subject ook geen fysiek lichaam.
Goddelijk bewustzijn
Dit alles geldt ook voor goddelijk bewustzijn. Als er een god met subjectief bewustzijn bestaat, dan is die god per definitie een subject. Een onpersoonlijke god in de zin van een god die niet 'iemand die subjectieve ervaringen ondergaat' is, is dus strikt logisch gezien niet mogelijk zodra men aanneemt dat hij (of zij) begiftigd is met bewustzijn.
Conclusie
Los van de vraag of er een god met bewustzijn is of niet, lijkt het mij duidelijk dat zo'n god per definitie geen onpersoonlijke god (b.v. een onpersoonlijke kracht of onpersoonlijk 'collectief bewustzijn') kan zijn, en dat hij (of zij) hoe dan ook een subjectief wezen, d.w.z. in die zin een persoon moet zijn.
Dit korte artikel werd speciaal geschreven voor txtxs.nl op 8 september 2007.
Contact: titusrivas@hotmail.com