Titel

Boekbespreking Bewustzijn en Ruimte van Karmanov

Geplaatst door

Titus Rivas   (publicatiedatum: 24 May, 2007)

Samenvatting

Titus Rivas bespreekt het boek Bewustzijn en ruimte van Constantin Karmanov op een kritische, maar welwillende manier.


Tekst


Boekbespreking

Constantin Karmanov. Bewustzijn en ruimte. (Met voorwoord en commentaar van Peter Tillemans). Bergboek, 2005. ISBN 90-805584-3-5.

Constantin Karmanov komt oorspronkelijk uit de voormalige Sovjet Unie en heeft daar onder andere meegewerkt aan grenswetenschappelijk onderzoek naar uittredingen.
In dit boek geeft hij zijn wijsgerige visie op de aard van het bewustzijn en van het subject van dat bewustzijn. Hij wil een monistisch alternatief bieden voor zowel materialisme als het cartesiaanse dualisme. Karmanov stelt daarbij net als Descartes dat ons eigen bewustzijn het enige is waarvan we absoluut zeker kunnen weten dat het bestaat. Het bewustzijn verschilt radicaal van de fysieke werkelijkheid. De auteur stelt terecht dat we in geestelijke zin onzichtbaar zijn. Idealistische varianten van het monisme lijkt hij niet serieus te nemen, omdat hij meent dat de beperktheid van het individuele bewustzijn hoe dan ook moet wijzen op het bestaan van een externe realiteit.

Het merkwaardige - en voor zover ik weet unieke - aan Karmanovs betoog is dat hij stelt dat het bewustzijn meer verwant is aan de ruimte dan aan de materiƫle deeltjes. Net als de ruimte is het bewustzijn namelijk niet gebonden aan localiteit en ook niet reduceerbaar tot fundamentele, oneindig kleine bouwstenen, twee eigenschappen die nu juist wel voor de materie zouden gelden. Karmanov houdt het echter niet bij het wijzen op overeenkomsten tussen bewustzijn en ruimte, maar hij durft nog een grote stap verder te gaan. Elk individueel bewustzijn zou volgens hem namelijk een manifestatie zijn van de ruimte.
Deze in mijn ogen bizarre gedachte gaat voorbij aan de belangrijke verschillen tussen bewustzijn en ruimte. De ruimte is namelijk geen subject, in die zin dat het subjectieve ervaringen zou ondergaan. Bovendien bestaan er allerlei (objectieve) fysieke objecten in de ruimte, en daar is helemaal geen sprake van bij het bewustzijn. In het bewustzijn kunnen bijvoorbeeld wel subjectieve indrukken van materiƫle voorwerpen voorkomen, maar natuurlijk geen fysieke objecten als zodanig! De door Karmanov gesignaleerde analogie is dan ook zeer onvolledig en biedt volgens mij geen zicht op een houdbaar (en niet-idealistisch) monistisch alternatief voor het dualisme.
Bovendien gaat de auteur klaarblijkelijk uit van een subject dat de dood niet kan overleven en rept met geen woord over parapsychologisch onderzoek waaruit volgens nogal wat geleerden nou juist het tegendeel blijkt.
Desondanks vind ik deze bijdrage tot de filosofie waardevol, omdat het weer eens duidelijk maakt hoe absurd het ontologisch materialisme in elk geval is. Bijna elk antwoord op de materialistische dogmatiek geeft een bevrijdend gevoel van 'ruimte'. Overigens is dit boek ook esthetisch een mooie uitgave door afbeeldingen van kunstwerken van Maarten Manson en verhelderende schema's van Peter Tillemans.

Titus Rivas

Contact: titusrivas@hotmail.com