Recensie van Panpsychism in the West
Geplaatst door
Titus Rivas (publicatiedatum: 3 April, 2007)
Samenvatting
David Skrbina laat in het boek Panpsychism in the West zien dat de theorie van een bezielde fysieke werkelijkheid niet voorbehouden is aan oosterse stromingen.
Boekbespreking
David Skrbina. Panpsychism in the West. Cambridge (Mss)/Londen: A Bradford Book - The MIT Press, 2005. ISBN 0-262-19522-4.
Ondanks alle kennis die de westerse wetenschap heeft verzameld over structuur en functie van het zenuwstelsel, is er geen consensus bereikt over de aard van het bewustzijn en de verhouding tussen geest en brein. Veel geleerden hangen een vervreemdend materialisme aan dat geen recht doet aan de rijkdom van ons innerlijk leven. De auteur van het boek Panpsychism in the West, David Skrbina, keert zich op filosofisch niveau tegen dit materialisme. Ook een dualisme dat veronderstelt dat bewustzijn en materie niet tot elkaar te herleiden zijn en ook niet per se met elkaar samen hoeven te gaan, wijst hij af. In plaats daarvan richt hij zich, de titel doet het al vermoeden, op de geschiedenis en verschijningsvormen van het zogeheten panpsychisme. In het algemeen is dit de filosofische theorie dat elk onderdeel van de fysieke werkelijkheid gepaard gaat met een vorm van geest. Vaak is dit vanuit een menselijk perspectief nog slechts 'geest in wording', dat wil zeggen dat het menselijk bewustzijn opgebouwd is uit primitievere en vaak onbewuste 'mentale' elementen die overal in de fysieke natuur zouden voorkomen. Deze voorstelling van zaken zou het probleem oplossen waar het menselijk bewustzijn opeens vandaan zou zijn gekomen in de biologische evolutie en ook hoe dit bewustzijn zich verhoudt tot het brein. Bovendien zou het de materiële wereld in een prachtig, ontroerend licht zetten waardoor we onszelf en de realiteit om ons heen zouden kunnen herwaarderen als intrinsiek geestelijk, zonder de fysieke kant van ons bestaan te hoeven loochenen.
Het boek is ook voor mensen die de stroming niet aanhangen, zoals ondergetekende, zeer waardevol als algemene inleiding tot de geschiedenis van het panpsychisme in het westen. In de Indiase filosofie speelt de gedachte van een alles doordringende geest zoals bekend een grote rol, en het is verrassend om te zien dat er ook een panpsychistische onderstroom is geweest binnen de westerse filosofie. David Skrbina bespreekt onder andere panpsychistisch aandoende gedachten bij Plato, Artistoteles, de Stoïci, Spinoza, Leibniz, Schopenhauer, Mach, William James, Teilhard de Chardin, Bertrand Russel, David Bohm, Penrose en Chalmers. Hierbij worden ook panpsychistische trekjes belicht bij denkers van wie je zoiets niet gauw zou verwachten.
Opvallend is onder meer dat de bekende materialist LaMettrie volgens de auteur in feite meer verwantschap vertoonde met het panpsychisme dan met het huidige reductieve materialisme.
Skrbina is zelf een enthousiast aanhanger van het panpsychisme en hoopt dat het boek een aanzet levert tot een intellectuele rehabilitatie en hernieuwde belangstelling voor deze filosofie.
Eerlijk gezegd zie ik zelf geen voordelen die het panpsychisme zou hebben boven het dualisme. Zo lijkt Skrbina te stellen dat het panpsychisme geen concept van wisselwerking tussen materie en geest nodig heeft, omdat beide steeds parallel aan elkaar lopen. Hij vergeet daarbij dan wel dat we fysiek niets meer over de geest zelf (als zodanig) zouden kunnen zeggen of schrijven, omdat dit een invloed van de geest op ons fysieke lichaam zou veronderstellen. Dat zou dan echter ook moeten gelden voor zijn eigen uitingen in dit werk. Over leven na de dood laat Skrbina zich overigens niet uit in zijn boek, en in een e-mail zegt hij dat paranormale verschijnselen gekoppeld zouden kunnen zijn aan de 'bizardere' vormen van materie en energie, maar zonder aan te geven hoe dat in zijn werk zou gaan. Ook gaat het panpsychisme er over het algemeen van uit dat de ziel voortkomt uit de ['mentale kant' van de deeltjes] materie [van het lichaam of brein] en dat lijkt bijvoorbeeld onverenigbaar met reïncarnatie. (Toevoeging op txtxs: Het is namelijk moeilijk voorstelbaar dat zo'n ziel los van die deeltjes als eenheid zou kunnen voortbestaan).
Er zijn wel pogingen gedaan om beide noties te verenigen, maar die blijven onbesproken door de auteur.
Dit alles neemt niet weg dat Skrbina een goed leesbaar en boeiend boek heeft geschreven, dat een must is voor een ieder die zich wil verdiepen in alternatieven voor het materialisme.
Titus Rivas, voor Terugkeer, 18(1), blz. 24-25, 2007.
Contact: titusrivas@hotmail.com